ღვინო და ღვინის კულტურასთან ასოცირებული ტრადიციები, ისევე, როგორც ამ თემასთან დაკავშირებული კულტურული მემკვიდრეობა, საქართველოში უძველეს დროში იღებს სათავეს და ძალზე მრავალფეროვანია. ამ მრავალპლასტიანი ფენომენის ნაკლებად შესწავლილ, თუმცა უაღრესად საინტერესო ნაწილს წარმოადგენს XVIII-XIX საუკუნის თბილისური ვერცხლის ჭურჭელი , რომელიც კარგად ასახავს აღმოსავლეთისა და დასავლეთის გზაგასაყარზე მდებარე ქვეყნის, საკუთრივ კი თბილისის მულტიკულტურულობას. (ამჟამად მიმდინარეობს აღნიშნული ფენომენის კვლევა, რომელიც დაფინანსებულია შოთა რუსთაველის ეროვნული სამეცნიერო ფონდის ახალგაზრდა მეცნიერთა კვლევების გრანტის ფარგლებში.)   XVIII-XIX საუკუნის თბილისურ ამქრებში შექმნილ ვერცხლის ჭურჭელს ფუნქცია აერთიანებს _ მათი უმეტესობა საღვინე ჭურჭელია: აზარფეშები, თასები, ბადიები, სურები, ყარყარები, კულები, ორშიმოები, მათარები, ყანწები და სხვა. ფორმების მრავალფეროვნება, რომელიც უძველესი დროიდან დამახასიათებელია ქართული კერამიკული საღვინე ჭურჭლისთვის, არანაკლებ მდიდრულადაა გამოხატული ამ პერიოდის ვერცხლის ჭურჭლის ტიპოლოგიაშიც. აქ ვხვდებით ისეთ უნიკალურ ფორმებს, როგორიცაა, მაგ. ყარყარა _ ვიწრო, მრუდე, გრეხილი ყელით გამორჩეული სასმისი, გაშლილი პირითა და გამოყვანილი ფეხით, რომელიც, სულხან-საბა ორბელიანის მიხედვით, როგორც ,,სარწყული სმაში ხმის მომცემი”, სადღესასწაულო შემთხვევებში გამოიყენებოდა. ორიგინალურ ფორმებთან ერთად, აქ ვხვდებით მასალებისა და ტექნოლოგიების სინთეზს, მაგ. ვერცხლის ხესთან ან ქოქოსის კაკალთან კომბინაციას (მაგ. კულებში), ასევე სევადას გამოყენებას, რასაც ვერცხლის ჭურჭლის ამ ჯგუფში მეტი მრავალფეროვნება შემოაქვს. გარდა ფუნქციისა, ამ პერიოდის ვერცხლის ჭურჭელს რამდენიმე თავისებურება აერთიანებს: მაგ. მათი უმეტესობა დაფარულია მცენარეული ორნამენტით (მოგრძო, ტალღოვანი ფოთოლი და ხუთფურცლა ყვავილი), რომელშიც ჩართულია ფიგურატიული და ზოომორფული გამოსახულებები. ფიგურები ორნამენტული ფონიდან გამოყოფილია პროფილირებული ჩარჩოებით, ე. წ. „კარტუშებით“, რომელთა ფორმაც აღმოსავლური, კერძოდ, სეფიანური და ყაჯარული პერიოდის ირანული ლითონის მხატვრული დამუშავების უდავო გავლენაზე მეტყველებს. თბილისური ვერცხლის ჭურჭლის უმეტესობა შესრულებულია თეგური ტექნიკით, რაც მათ ირანული გრავირებული თუ ზარნიშით გაფორმებული ნივთებისგან განასხვავებს და შუა საუკუნეების ქართული ჭედური ხელოვნების ტრადიციებთან აკავშირებს. ვერცხლის ჭურჭლის მორთულობაში ძალზე ხშირად ვხვდებით ფიგურატიულ და ზოომორფულ გამოსახულებებს. მათ შორის უნდა აღინიშნოს: ცხოველთა გამოსახულებები, პროფესიული ნიშნებით დახასიათებული განზოგადებული პორტრეტები, სუფრისა და საქორწინო რიტუალების ამსახველი სცენები, ისტორიული პირების _ მეფეების, ხალხში პოპულარული გმირებისა და წმინდანების გამოსახულებების ვრცელი სერია და ქრისტიანული თემები და სიმბოლოები. ცხოველთა გამოსახულებებს შორის ხშირად გვხვდება როგორც რეალური, ისე ფანტასტიკური ცხოველები და ფრინველები, ასევე მათი ორთაბრძოლის სცენები. აღნიშნული მოტივების იკონოგრაფიის ფესვები უძველესი წინაქრისტიანული ხელოვნების სათავეებამდე მიდის. ამასთან, აღნიშნულ გამოსახულებებს პარალელები მოეპოვება როგორც ირანულ ლითონმქნდაკებლობაში, ისე ქართული შუა საუკუნეებისა და XIX საუკუნის ხელოვნების ორნამენტიკაში (მაგ. ლურჯი სუფრის, ხის ავეჯის მორთულობაში და სხვა).  ამ ტიპის ვერცხლის ჭურჭლის მორთულობის ერთ-ერთ მთავარ თემას ქართველი მეფეების, მოღვაწეებისა და წმინდანების პორტრეტების გალერეა წარმოადგენს. მაგალითად, ხშირად ვხვდებით თამარ მეფის, შოთა რუსთაველის, ერეკლე მეორის, დავით აღმაშენებლის, წმ. შუშანიკის, გიორგი სააკაძის, კონსტანტინე დადეშქლიანისა და სხვათა პორტრეტებს. მათი ძირითადი პირველწყაროებია მ. გ. საბინინის, პ. იოსელიანის ნაშრომების ილუსტრაციები, ა. როინაშვილის რეპროდუქციები და სხვა, რაც საგულისხმო ინფორმაციას გვაწვდის იმ პერიოდის პოლიტიკურ-იდეოლოგიური ტენდენციებისა და ხალხში ეროვნულ-განმანთავისუფლებელი მოძრაობის იდეალების პოპულარობის შესახებ. ვერცხლის ჭურჭლის მორთულობაში ძალზე ხშირად ვხვდებით ქეიფის სცენებს, რომლებიც საქორწონო თემატიკას უკავშირდება და ჯვრისწერისა და წყვილის ცეკვის ამსახველ სცენებთან ერთად გამოისახება. აღნიშნული კომპოზიციები ხშირად გამოისახება ბადიებზე, რომლებიც, როგორც სადღესასწაულო და ხშირად სამზითვე სასმისები, საქორწინო რიტუალის ნაწილი იყო. განსაკუთრებით პოპულარულია ცალკე მდგომი ფიგურების _ ყარაჩოღელების, კინტოების გამოსახულებები, რომლებსაც ხელში ღვინის ჭურჭელი უჭირავთ. აქვე ვხვდებით მუსიკოსებისა და მოცეკვავეების ფიგურებს. აღნიშნული სცენები იმ პერიოდის ქალაქური კულტურის კიდევ ერთი უმნიშვნელოვანესი გამოვლინებაა. მათ არაერთი პარალელი მოეპოვებათ ნიკო ფიროსმანაშვილის შემოქმედების, საფლავის ქვების პორტრეტების და თანადროული ფოტოპორტრეტების სახით.  ღვინის თემასთან უშუალოდ დაკავშირებულ გამოსახულებებზე საუბრისას განსაკუთრებით უნდა აღვნიშნოთ ზოგიერთ შემთხვევაში ჩაცმული ან ნახევრადშიშველი მამაკაცის ფიგურა, რომელიც კასრზე მჯდომარე გამოისახება. ეს სახე განსაკუთრებით ტიპურია ვერცხლის თასების ცენტრისთვის. აღნიშნული ფიგურა თავისი იკონოგრაფიით, (ნახევრად შიშველი მამაკაცი, კასრზე, ხელში სასმისით და კვერთხით) უძველეს დიონისურ მოტივებთან იწვევს ასოციაციას, რაც თავის მხრივ, თბილისური ვერცხლის ჭურჭლის მოტივების სინთეზურ ხასიათზე მეტყველებს. თბილისურ ვერცხლის ჭურჭელს ხშირად ახლავს წარწერები, რომლებიც ან მფლობელი ვინაობას გვამცნობს ან ღვინის, როგორც მაგიურ, საკრალურ სასმელზე შექმნილ ლექსებს წარმოადგენს. ღვინის საკრალურობის თემა ვერცხლის ჭურჭლის მორთულობის რეპერტუარშიც იკვეთება. მაგ. აზარფეშებზე თევზის გამოსახულებების ჩართვის პრეცედენტი, რომელიც ზიარებასთან დაკავშირებული ცნობილი ქრისტიანული სიმბოლოა. იგივე შეიძლება ითქვას ირმის _ მორწმუნე ქრისტიანის ცნობილ შუასაუკუნეებრივ სიმბოლოზეც (წყალს დაწაფებული ირემი _ ქრისტიანობასთან ზიარების სიმბოლო), რომლის გამოსახულებაც ასევე ხშირად გვხვდება ვერცხლის აზარფეშების ცენტრში და მრავალი სხვა. ყოველივე ეს ერთიანობაში წარმოაჩენს XVIII-XIX საუკუნის თბილისური ვერცხლის ჭურჭლის მრავალფეროვნებას, მის ღირებულებას როგორც მხატვრული, ისე ისტორიული, პოლიტიკური თუ სოციალური კონტექსტის გააზრებისთვის, რაც თავის მხრივ, განსაზღვრავს ამ კულტურული ფენომენის ადგილს ქართული ღვინის კულტურის ისტორიაში.      XIX საუკუნის ვერცხლის ჭურჭელი საქართველოს ხალხური და გამოყენებითი ხელოვნების მუზეუმის კოლექციიდან